Ιατρολόγια, από την Εύα Μαντζουράνη, Αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης
Διευθύντρια της Παιδοπνευμονολογικής, Αλλεργιολογικής και Ανοσολογικής Μονάδας της Παιδιατρικής Κλινικής ΠΑΓΝΗ
Οι περισσότεροι άνθρωποι θα περιέγραφαν το άσθμα σε ένα παιδί ή σε ένα ενήλικο ως κρίσεις συρίττουσας δύσπνοιας, οι οποίες εκδηλώνονται άλλοτε κατά τη διάρκεια της άσκησης και άλλοτε κατά την ανάπαυση· είναι δε άλλοτε ήπιες και άλλοτε σοβαρές. Ορισμένοι θα αναγνώριζαν συγκεκριμένους «εκλυτικούς παράγοντες», όπως για παράδειγμα τα κατοικίδια ζώα, τη ρύπανση ή τη γύρη. Κάποιοι μπορεί να πιστεύουν ότι το άσθμα είναι μία παιδική πάθηση και άλλοι ότι είναι μία πάθηση, που μπορεί να προσβάλει τον άνθρωπο σε οποιαδήποτε ηλικία. Κάποιοι μπορεί να το θεωρούν ως περιστασιακή ενόχληση, που απαιτεί διαλείπουσα, μόνο, θεραπεία και άλλοι ως ένα επίμονο, σημαντικό πρόβλημα, που χρειάζεται συνεχή θεραπεία. Γίνεται, άραγε, να έχουν όλοι δίκιο; Κατά κάποιο τρόπο, γίνεται. Αυτό το ευρύ φάσμα παραγόντων όμως, είναι που κάνει τόσο δύσκολη την εξεύρεση ενός και μοναδικού ορισμού για το άσθμα. Η λέξη «άσθμα» χρησιμοποιείται ως γενικός όρος για την περιγραφή μιας πάθησης, που χαρακτηρίζεται από επεισόδια δύσπνοιας, τα οποία προκαλούνται από περιοδική στένωση των αεροφόρων οδών -ή αεραγωγών- των πνευμόνων. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του άσθματος και πολλοί που μπορεί να «πυροδοτήσουν» κρίσεις. Επιπλέον, οι παράγοντες αυτοί ποικίλλουν από άτομο σε άτομο.
Τι είναι το άσθμα;
Το άσθμα είναι η πιο συχνή χρόνια νόσος της παιδικής ηλικίας. Η συχνότητα των συμπτωμάτων του άσθματος στα παιδιά ποικίλλει από 1% έως 30% σε διαφορετικούς πληθυσμούς και αυξάνεται στις περισσότερες χώρες, ειδικά στα μικρά παιδιά. Στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη η συχνότητα του παιδικού άσθματος είναι περίπου 9%. Στην Κρήτη είναι περίπου το διπλάσιο, δηλαδή 15-18%.
Ποια είναι τα συμπτώματα του άσθματος;
Το άσθμα προκαλεί επαναλαμβανόμενα επεισόδια αναπνοής, που ακούγεται σαν σφύριγμα (συριγμός ή γατάκια), βήχα ειδικά τη νύχτα ή νωρίς το πρωί, φλέγματος στο στήθος, δυσκολίας στην αναπνοή (δύσπνοια) ή και σφιξίματος στο στήθος. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να είναι ήπια και χρόνια, ή μπορεί να είναι επίμονα και έντονα, οπότε μιλάμε για κρίση άσθματος.
Τι χειροτερεύει το άσθμα ή τα συμπτώματά του;
Οι ιώσεις, η φυσική άσκηση ή το παιχνίδι, ο κρύος αέρας, η έκθεση σε αλλεργιογόνα (π.χ. το άκαρι της οικιακής σκόνης, ζώα με τρίχωμα, γύρη, περδικάδι, μούχλα λόγω υγρασίας), ο καπνός του τσιγάρου, οι έντονες χημικές ουσίες και μυρωδιές (λακ, χλωρίνη, μπογιές, μυρωδιά από τηγάνισμα), η ρύπανση της ατμόσφαιρας, οι αλλαγές του καιρού, οι έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις, φάρμακα (κυρίως στους ενήλικες π.χ. η ασπιρίνη και οι αναστολείς των β-υποδοχέων) και άλλοι παράγοντες. Αυτά μπορεί να διαφέρουν από το ένα άτομο στο άλλο.
Πού οφείλεται το άσθμα;
Το άσθμα οφείλεται σε μια κληρονομική προδιάθεση σε συνδυασμό με παράγοντες από το περιβάλλον. Δηλαδή κάποιος γεννιέται με την κληρονομική προδιάθεση για άσθμα και ορισμένοι παράγοντες του περιβάλλοντος π.χ. αλλεργιογόνα στον αέρα (γύρη από το άνθος της ελιάς) ή στο σπίτι (άκαρι της οικιακής σκόνης, ζώα με τρίχωμα, μούχλα λόγω υγρασίας) ή ιώσεις, το φέρνουν στην επιφάνεια, οπότε και εμφανίζονται τα συμπτώματα. Θεωρητικά, θα μπορούσε κάποιος που έχει την κληρονομική προδιάθεση, να μην εμφανίσει ποτέ σύμπτωμα, αν βρισκόταν σε ένα περιβάλλον που δεν υπήρχε τίποτα από τα παραπάνω. Βέβαια, αυτό είναι κάπως απίθανο.
Γεννιέσαι με άσθμα ή το παθαίνεις;
Γεννιέσαι με την κληρονομικότητα για άσθμα, όμως το περιβάλλον που ζούμε ευνοεί το άσθμα να εμφανιστεί.
Τι ακριβώς είναι το άσθμα;
Είναι μια φλεγμονώδης κατάσταση των αεραγωγών ή βρόγχων (έτσι ονομάζονται οι σωλήνες, που ξεκινούν από την τραχεία και μεταφέρουν αέρα και οξυγόνο στους πνεύμονες). Οι χρόνια φλεγμαίνοντες βρόγχοι είναι ευερέθιστοι (ανοιγοκλείνουν εύκολα με διάφορα ερεθίσματα), στενεύουν (κάνουν βρογχόσπασμο), παράγουν αυξημένη ποσότητα βλέννης (φλέγμα) και προσωρινά βουλώνουν και δυσκολεύουν ή περιορίζουν τη ροή του αέρα στους πνεύμονες. Εξαιτίας των παραπάνω, η αναπνοή γίνεται δύσκολα, ακούγεται ένα σφύριγμα γιατί ο αέρας περνάει μέσα από στενομένους βρόγχους και το άτομο αισθάνεται φλέγμα στο στήθος. Στην προσπάθειά του να αποβάλλει το φλέγμα από τους βρόγχους, αρχίζει να βήχει.
Πώς γίνεται η διάγνωση;
Η διάγνωση γίνεται κυρίως:
1. Με βάση τα συμπτώματα και το ιστορικό του ασθενούς. Η διάγνωση μπορεί να είναι άσθμα, εάν παρουσιάζονται ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω: Συχνά επεισόδια συριγμού (αναπνοή σαν σφύριγμα ή γατάκια) πάνω από μια φορά το μήνα, συριγμός ή βήχας κατά την άσκηση ή το παιχνίδι, βήχας, ιδιαίτερα τη νύχτα, χωρίς να υπάρχει κρυολόγημα, συμπτώματα που επιμένουν μετά την ηλικία των 3 ετών, συμπτώματα που εμφανίζονται ή επιδεινώνονται με την παρουσία: ιογενών λοιμώξεων του αναπνευστικού, την άσκηση, τις αλλαγές του καιρού, τον καπνό του τσιγάρου, τη γύρη την άνοιξη, το άκαρι της οικιακής σκόνης που βρίσκεται στην παγιδευμένη σκόνη (αρκουδάκια ή άλλα παιχνίδια ή σε μοκέτες), τριχωτών ζώων, έντονων συγκινήσεων, τροφής στα βρέφη, φαρμάκων (π.χ. ασπιρίνη ή άλλων κυρίως σε ενήλικες), κρυολογήματα που ξεκινούν από τη μύτη αλλά μετά «κατεβαίνουν στους πνεύμονες» ή κάνουν πάνω από 10 ημέρες για να περάσουν. Αν είναι άσθμα, τα συμπτώματα βελτιώνονται όταν χορηγούνται αντιασθματικά (βρογχοδιαλταλτικά φάρμακα πχ. aerolin, salbunova, oxez, atrovent).
Το ιστορικό είναι σημαντικό και πρέπει ο γιατρός του παιδιού να αποκλείσει άλλες σοβαρές αιτίες, που πιθανόν προκαλούν παρόμοια συμπτώματα.
2. Με τη μέτρηση της πνευμονικής λειτουργίας (σπιρομέτρηση). Η εξέταση θα δείξει αν υπάρχει περιορισμός της διόδου του αέρα στους βρόγχους κι αν ο περιορισμός αυτός διορθώνεται με βρογχοδιασταλτικό φάρμακο (φάρμακο που ανοίγει τους βρόγχους). Για την εξέταση αυτή απαιτείται η συνεργασία του παιδιού και συνήθως γίνεται σε παιδιά άνω των 5 ή 6 ετών.
3. Με εξετάσεις αίματος, στις οποίες περιλαμβάνονται και αλλεργικές εξετάσεις, που δείχνουν αν το παιδί έχει αλλεργία σε κάποιο αλλεργιογόνο. Οι αλλεργικές εξετάσεις μπορούν να γίνουν και στο δέρμα, όμως για μικρά παιδιά είναι προτιμότερο να γίνεται μια εξέταση αίματος, γιατί περιλαμβάνει πολλά αλλεργιογόνα συγχρόνως.
4. Με ακτινογραφία θώρακος για να αποκλειστούν άλλες παθήσεις. Στο άσθμα η ακτινογραφία είναι φυσιολογική.
Έχουν όλα τα παιδιά που παρουσιάζουν αναπνοή με σφύριγμα (συριγμό) άσθμα;
Όχι. Τα περισσότερα παιδιά που εμφανίζουν συριγμό μετά την ηλικία των 5 χρόνων έχουν άσθμα. Όμως, η διάγνωση του άσθματος σε παιδιά 5 χρόνων ή και σε μικρότερα εμφανίζει ιδιαίτερες δυσκολίες. Επεισόδια συριγμού και βήχα είναι συχνά και σε παιδιά που δεν έχουν άσθμα, ιδιαίτερα σε παιδιά κάτω των 3 ετών. Όσο πιο μικρό είναι το παιδί, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα ο συριγμός που εμφανίζει να εξηγείται από μια άλλη αιτία.
Άλλες αιτίες αναπνοής με συριγμό (σφύριγμα), ιδίως στη βρεφική και νηπιακή ηλικία, αν και πολύ σπάνιες, είναι η κυστική ίνωση, η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, η εισρόφηση ξένου σώματος και άλλες καταστάσεις που θα τις αποκλείσει ο γιατρός του παιδιού.
Ποια είναι τα φάρμακα για το άσθμα;
Είναι δυο ειδών. Τα φάρμακα ελέγχου που πρέπει το παιδί να παίρνει κάθε μέρα (εισπνεόμενα κορτιζονούχα, αντιλευκοτριένια) και τα φάρμακα για ανακούφιση που παίρνει το παιδί σε κρίση άσθματος (βρογχοδιασταλτικά που ανοίγουν τους βρόγχους). Τα φάρμακα ελέγχου πρέπει να παίρνονται για μεγάλο χρονικό διάστημα και όχι μόνο στις κρίσεις κι αυτό γιατί, ακόμα κι αν δεν υπάρχει κρίση, η φλεγμονή των βρόγχων υπάρχει. Αν παρά τα φάρμακα τα συμπτώματα επιμένουν και δεν υπάρχει ανακούφιση, το παιδί πρέπει να επικοινωνήσει με το γιατρό του ή να πάει στο νοσοκομείο για περαιτέρω θεραπεία με εισπνεόμενα φάρμακα ή για εισαγωγή στο νοσοκομείο.
Είναι επικίνδυνο το άσθμα;
Ναι, όταν δεν αντιμετωπίζεται. Όσο δεν αντιμετωπίζεται, μπορεί η λειτουργία των πνευμόνων να ελαττωθεί και να φτάσει στο σημείο που να μην διορθώνεται ούτε με φάρμακα. Συνήθως αυτό δεν συμβαίνει. Επίσης, σε περίπτωση σοβαρής ασθματικής κρίσης, όταν δεν γίνει αντιληπτή έγκαιρα και υποτιμηθεί, μπορεί οι βρόγχοι να κλείσουν σχεδόν τελείως, οπότε ο ασθενής πρέπει επειγόντως να εισαχθεί σε εντατική μονάδα. Αυτά είναι σπάνια περιστατικά, όμως μπορεί να συμβούν. Ένας ασθενής ή η οικογένειά του πρέπει να προσέχουν για συμπτώματα που επιμένουν παρά τα φάρμακα και προειδοποιούν την έναρξη ασθματικής κρίσης. Η έγκαιρη ιατρική βοήθεια είναι η καλύτερη κίνηση με τα καλύτερα αποτελέσματα.
Τα φάρμακα του άσθματος είναι επικίνδυνα;
Ο γιατρός του παιδιού είναι εκείνος που ξέρει να δώσει τα φάρμακα σε δόσεις ασφαλείς για το παιδί, ανάλογα με τη βαρύτητα της νόσου του. Αν ένα παιδί παίρνει εισπνεόμενα κορτιζονούχα για μεγάλο διάστημα, μπορεί αυτό να καθυστερήσει την ανάπτυξη του ύψους του κατά έξι μήνες. Όμως, το τελικό ύψος του παιδιού θα είναι το αναμενόμενο για το συγκεκριμένο παιδί με βάση τις οικογενειακές προδιαγραφές του. Αν το παιδί δεν πάρει θεραπεία, λόγω φόβου για το ύψος του, οι συνέπειες για το άσθμα και την ανάπτυξή του είναι πολύ μεγαλύτερες απ’ ότι αν θεραπευτεί κανονικά.
Μπορεί κανείς να πεθάνει από άσθμα;
Ναι, αλλά αυτό είναι πολύ σπάνιο. Στη χώρα μας, δεν υπάρχουν συχνά τέτοια περιστατικά. Είναι σπάνια και αφορούν άτομα μεγάλης ηλικίας και όχι παιδιά.
Σε τι ηλικία αρχίζει το άσθμα;
Το 80% των ανθρώπων που έχουν άσθμα, άρχισαν να έχουν συμπτώματα πριν την ηλικία των έξι ετών.
Θεραπεύεται το άσθμα;
Στο 50% των περιπτώσεων περίπου, φεύγει γύρω στην ηλικία των 6 ετών. Σε μερικά παιδιά φεύγει σε μεγαλύτερη ηλικία. Σε λίγα παιδιά (περίπου 20%) μπορεί να συνεχιστεί μέχρι την ενήλικο ζωή ή να σταματήσει για μερικά χρόνια και να εμφανιστεί πάλι αργότερα.
Μπορεί κανείς να ζήσει απόλυτα φυσιολογική ζωή παρά το ότι έχει άσθμα;
Απολύτως. Αυτοί είναι και οι στόχοι της θεραπείας. Όχι συμπτώματα, όχι κρίσεις, φυσιολογική λειτουργία των πνευμόνων, όχι απουσίες από το σχολείο και φυσιολογική δραστηριότητα. Απαγορεύονται οι απαγορεύσεις. Με τη σωστή θεραπεία ένα παιδί ή ένας μεγάλος που έχει άσθμα, μπορεί και πρέπει να ζει απολύτως φυσιολογικά. Υπάρχουν αθλητές, ολυμπιονίκες, αρχηγοί κρατών, διάσημοι και επώνυμοι που έχουν άσθμα. Αυτό δεν τους εμπόδισε όμως να φθάσουν στην κορυφή της καριέρας τους…
Πηγή: ygeiologia.gr