Η Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, Παθολόγος, Καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής, στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ αποκωδικοποιεί τις αιτίες της σύγχρονης μάστιγας, θέτοντας σε πρώτο πλάνο την ακρίβεια των υγιεινών τροφίμων, που τις καθιστά απαγορευτικές για τα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα.
Γιατί η παχυσαρκία έχει εξελιχθεί σε σύγχρονη επιδημία;
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, περισσότερο από 1 δισεκατομμύριο άτομα ήταν παχύσαρκα το 2022, με τα ποσοστά να έχουν διπλασιαστεί στους ενήλικες και τετραπλασιαστεί στα παιδιά σε σχέση με το 1990. Οι αιτίες της ραγδαίας αύξησης της παχυσαρκίας είναι πολλές και πολυπαραγοντικές. Από τη μία πλευρά βρίσκονται οι καθιστικές συνήθειες της σύγχρονης ζωής: εργασία γραφείου, ελάχιστη σωματική δραστηριότητα και χρήση μεταφορικών μέσων για κάθε μετακίνηση. Για παράδειγμα, η παιδική παχυσαρκία στην Ελλάδα δεν οφείλεται μόνο στην καθιστική ζωή και την υπερβολική χρήση οθονών, αλλά και σε βαθιά ριζωμένες οικογενειακές και πολιτισμικές συνήθειες. Σε πολλές ελληνικές οικογένειες, κυριαρχεί ακόμα η αντίληψη ότι ένα «γεμάτο» παιδί είναι υγιές.
Οι γιαγιάδες (και όχι μόνο) συχνά πιέζουν τα παιδιά να φάνε παραπάνω απ’ όσο πεινάνε, είτε από αγάπη είτε από ανησυχία. Αυτή η αντίληψη δεν ευνοεί την ανάπτυξη εσωτερικών μηχανισμών αυτορρύθμισης της πείνας – με αποτέλεσμα τα παιδιά να μην αναγνωρίζουν πότε πραγματικά πεινάνε ή έχουν χορτάσει. Από την άλλη, κυριαρχεί η διατροφή πλούσια σε επεξεργασμένα και φθηνά τρόφιμα υψηλής θερμιδικής αξίας αλλά φτωχά σε θρεπτικά συστατικά. Σε αυτήν την εξίσωση, η οικονομική ανισότητα λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής του προβλήματος.
Πόσο προσιτά είναι σήμερα τα υγιεινά τρόφιμα;
Ένα από τα πιο ανησυχητικά ευρήματα πρόσφατων μελετών είναι η συνεχώς διευρυνόμενη οικονομική απόσταση μεταξύ υγιεινών και ανθυγιεινών τροφίμων. Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας (IFAD), στις αναπτυσσόμενες χώρες – αλλά και σε πολλές αναπτυγμένες – τα υγιεινά τρόφιμα, όπως τα φρούτα, τα λαχανικά και τα όσπρια, έχουν φτάσει να κοστίζουν υπερδιπλάσια σε σχέση με τα επεξεργασμένα, θερμιδικά πυκνά προϊόντα. Χαρακτηριστικά, μια πρόσφατη ανάλυση κατέδειξε ότι για τους κατοίκους φτωχών χωρών είναι 11 φορές πιο ακριβό να προσλάβουν θερμίδες από αυγά, σε σχέση με βασικά αμυλώδη τρόφιμα, ενώ αντίστοιχα τα ζαχαρούχα σνακ είναι μόνο 3 φορές πιο ακριβά. Το αποτέλεσμα; Πάνω από 3 δισεκατομμύρια άνθρωποι αδυνατούν να ακολουθήσουν μια υγιεινή διατροφή, όχι επειδή δεν γνωρίζουν τι είναι σωστό, αλλά επειδή απλώς δεν μπορούν να το αντέξουν οικονομικά.
Στις ανεπτυγμένες χώρες, οι τιμές των φρούτων και των λαχανικών έχουν αυξηθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια λόγω πολλών παραγόντων, όπως η κλιματική αλλαγή και η μείωση του γεωργικού εργατικού δυναμικού. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, η τιμή των φρούτων αυξήθηκε κατά 40% μέσα σε μία δεκαετία. Η Βρετανία, μία από τις χώρες με τις υψηλότερες εισαγωγές φρούτων και λαχανικών, είδε την κατανάλωση αυτών των προϊόντων να πέφτει στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 50 ετών. Όταν ένα κιλό φρούτων κοστίζει σχεδόν όσο ένα οικογενειακό γεύμα γρήγορου φαγητού, οι οικονομικά ασθενέστεροι στρέφονται αναγκαστικά στις φθηνότερες, αλλά διατροφικά επιβλαβείς λύσεις.
Μέσω ποιου μηχανισμού η παχυσαρκία αποκτά ακόμα πιο έντονο ταξικό χαρακτήρα και πώς μπορεί να διορθωθεί αυτό το φαινόμενο;
Η φτώχεια οδηγεί στην κακή διατροφή, η κακή διατροφή στην παχυσαρκία, και η παχυσαρκία σε αυξημένα έξοδα υγειονομικής περίθαλψης, μειωμένη παραγωγικότητα και περαιτέρω οικονομική πίεση, δημιουργώντας έναν αέναο φαύλο κύκλο:. Επιπλέον, η κοινωνική ντροπή και το στίγμα που συνοδεύουν την παχυσαρκία οδηγούν σε ψυχολογικά προβλήματα, όπως κατάθλιψη και χαμηλή αυτοεκτίμηση, επιδεινώνοντας ακόμα περισσότερο την υγεία και την ποιότητα ζωής των ατόμων.
Η λύση σε αυτό το σύνθετο πρόβλημα δεν μπορεί να βασίζεται μόνο στην ατομική ευθύνη. Χρειάζεται ένα ευρύ φάσμα παρεμβάσεων σε επίπεδο πολιτείας, με στόχο τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που θα καθιστά τις υγιεινές επιλογές πιο προσιτές και ελκυστικές. Η φορολόγηση των ζαχαρούχων ροφημάτων, οι επιδοτήσεις στα φρούτα και τα λαχανικά, η δωρεάν παροχή υγιεινών γευμάτων σε σχολεία και κοινότητες, καθώς και η επένδυση σε υποδομές που προάγουν τη σωματική δραστηριότητα είναι απαραίτητα βήματα.
Παράλληλα, η ενίσχυση της διατροφικής παιδείας, τόσο μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος όσο και μέσω ενημερωτικών εκστρατειών, μπορεί να βοηθήσει τους πολίτες να αναγνωρίζουν τις υγιεινές επιλογές και να αντιστέκονται στις διαφημιστικές πιέσεις των βιομηχανιών τροφίμων.
Η μάχη ενάντια στην παχυσαρκία είναι μάχη ενάντια στις κοινωνικές ανισότητες και στην αδικία της υγείας. Η οικονομική δυσχέρεια δεν πρέπει να συνεπάγεται κακή διατροφή. Το δικαίωμα στην υγιεινή τροφή και κατ’ επέκταση στην υγεία είναι θεμελιώδες και πρέπει να διασφαλίζεται για όλους – ανεξαρτήτως εισοδήματος.
Πηγή: reader.gr
