Ιατρολόγια,  από τον καθηγητή Γενικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας  Dr, Χρήστο Λιονή. 

Συχνά, ως γιατροί και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, δεχόμαστε ερωτήματα σχετικά με την έγκαιρη διάγνωση και πρόληψη του καρκίνου όπως: «Αυξήθηκε ο καρκίνος στη χώρα μας;», «Προλαμβάνεται ο καρκίνος;», «Μπορώ να κάνω εξετάσεις για να προλάβω τον καρκίνο;», «Είναι ο καρκίνος κληρονομικός;». Το άρθρο αυτό έχει σκοπό να απαντήσει με συντομία και σαφήνεια σε αρκετά από αυτά τα ερωτήματα.

Αυξήθηκε όμως η συχνότητα του καρκίνου στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια; Αν και η προτυπωμένη θνησιμότητα από καρκίνο παραμένει μικρότερη από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (161.9/100.000 κατοίκους), ο ρυθμός με τον οποίο αυτή μειώνεται είναι μικρότερος σε σύγκριση με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Γενικά παρατηρείται τα τελευταία 20 χρόνια μείωση της θνησιμότητας στις ηλικίες μέχρι 75 ετών και αύξηση σε αυτές άνω των 75.

Τι προκαλεί όμως την εμφάνιση του καρκίνου; Από πολλά χρόνια η επίσημη επιστημονική κοινότητα αναφερόμενη στην έννοια «προσδιοριστές» παραπέμπει στους παράγοντες εκείνους που η παρουσία τους στη ζωή ενός ατόμου ευνοεί ή και μειώνει την πιθανότητα νόσησης από καρκίνο. Το πιθανολογικό αυτό υπόβαθρο της εμφάνισης του καρκίνου έχει σημαντική σημασία στην αποτελεσματικότητα των στρατηγικών πρόληψης ιδιαίτερα στα νέα άτομα Για καθαρά σχηματικούς λόγους θα μπορούσαμε να εξετάσουμε τους προσδιοριστές ή παράγοντες κινδύνου για καρκίνο σε γενετικούς, συμπεριφεριολογικούς και περιβαλλοντικούς. Έτσι, 5-10% των καρκίνων φαίνεται να έχουν κληρονομικό υπόβαθρο («ο καρκίνος ουσιαστικά δεν κληρονομείται, αλλά κληρονομείται το ανώμαλο γονίδιο το οποίο προκαλεί τον καρκίνο», http://www.cancer.org) και τέτοιοι γενετικοί παράγοντες είναι οι μεταλλάξεις γονιδίων (Retinoblastoma, P53) που οδηγούν σε προκαρκινωματώδεις καταστάσεις (οικογενής αδενωματώδης πολυποδίαση, άλλα κληρονομικού καρκίνου παχέος εντέρου, σύνδρομα ενδοκρινικού συστήματος, καρκίνοι νευροϊνωμάτωσης κ.ά.) ή παθολογικά γονίδια όπως BRCA1, BRCA2 που έχουν ενοχοποιηθεί για τον καρκίνο του μαστού και των ωοθηκών. Στους παράγοντες της συμπεριφοράς περιλαμβάνονται συνήθειες όπως το κάπνισμα (δεν υπάρχει ασφαλές κάπνισμα, όλα τα τσιγάρα προκαλούν καρκίνο), οι διατροφικές συνήθειες, η χρήση αλκοόλ, η έκθεση στον ήλιο (γνωστή και καλά καθιερωμένη η σχέση με τον καρκίνο του δέρματος και συγκεκριμένα ο βασικοκυτταρικός και ακανθοκυτταρικός καρκίνος και ο πιο σοβαρός το μελάνωμα του δέρματος) και η σεξουαλική συμπεριφορά (κακοήθεις νεοπλασίες σε έδαφος του νοσήματος AIDS και της ηπατίτιδας Β και C/ηπατοκυτταρικός καρκίνος).

Οι συστάσεις της Αμερικανικής Εταιρείας για τον Καρκίνο (Μάιος 2006) συμπυκνώνονται στις παρακάτω οδηγίες για ατομικές επιλογές:

1. Διατηρείστε ένα φυσιολογικό βάρος σε όλη σας τη ζωή (κρατείστε μια καλή ισορροπία στην πρόσληψη θερμίδων και στην απώλειά τους μέσω της άσκησης, αποφύγετε την υπερβολική απόκτηση βάρους στη διάρκεια της ζωής σας).
2. Υιοθετείστε ένα τρόπο ζωής με σωματική άσκηση (ενήλικες: τουλάχιστον 30 λεπτά μέτριας έως έντονης άσκησης για 5 ημέρες τουλάχιστον την εβδομάδα, παιδιά: 60 τουλάχιστον λεπτά μέτριας έως έντονης άσκησης σε καθημερινή βάση).
3. Τρώτε υγιεινά με έμφαση σε λαχανικά και χόρτα (διαλέγετε τα φαγητά και τα ποτά σε τέτοιες ποσότητες που θα σας επιτρέψουν να διατηρήσετε ένα φυσιολογικό βάρος, τρώτε τουλάχιστον 5 φορές μια ποικιλία λαχανικών και φρούτων).
4. Επιλέξτε δημητριακά ολικής άλεσης.
5. Περιορίστε την πρόσληψη του κατεργασμένου και κόκκινου κρέατος.
6. Εάν πίνετε αλκοολούχα ποτά, περιορίστε την πρόσληψή τους (όχι περισσότερο από ένα ποτό την ημέρα για τις γυναίκες και δυο ποτά για τους άνδρες).

Η παχυσαρκία επίσης έχει συσχετισθεί ανάμεσα σε άλλους παράγοντες με τους καρκίνους του μαστού, του παχέος εντέρου, της μήτρας, του οισοφάγου και των νεφρών. Είναι αλήθεια ότι η αλλαγή της συμπεριφοράς σε ατομικό επίπεδο απαιτεί εκπαιδευμένους υγειονομικούς, οργανωμένες υπηρεσίες πρόληψης και προαγωγής υγείας και συνεπάγεται ενσωμάτωση ψυχολογικών θεωριών στην κλινική πρακτική, ένα θέμα που αρχίζει να εξετάζεται και στη χώρα μας.

Μην ξεχνάμε ότι οι παραπάνω παράγοντες κινδύνου που συνδέονται με την εμφάνιση του καρκίνου, ευθύνονται και για πολλές άλλες χρόνιες αρρώστιες με υψηλή θνητότητα και ανάμεσα σε αυτές αναφέρουμε την καρδιοαγγειακή νόσο. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), το 25% των ετήσιων θανάτων οφείλεται στην υπέρταση, το 19% στο κάπνισμα, το 11,6% στη χοληστερίνη και το 8,3% στην παχυσαρκία. Η καθιστική ζωή θεωρείται υπεύθυνη για το 5% των θανάτων και η χαμηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών για το 3,9%.

Έχει αξία ο προληπτικός έλεγχος; Η αξία του περιοδικού προσυμπτωματικού ελέγχου είναι ιδιαίτερα σημαντική, ειδικά για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού και του τραχήλου της μήτρας και του ενδομητρίου στις γυναίκες και σε άτομα άνω των 50 ετών άνδρες και γυναίκες, για τον καρκίνο του παχέος εντέρου και του ορθού και ο έλεγχος για τον καρκίνο του προστάτη στους άνδρες.

Συνοπτικά οι οδηγίες αυτές περιλαμβάνουν:

• Για την πρόληψη του καρκίνου του μαστού: αυτοέλεγχος (μετά τα 20 χρόνια και μετά από εκπαίδευση, κλινική εξέταση και μαστογραφία που αρχίζει μεταξύ των 35-39 ετών και σε ετήσια βάση μετά τα 50 χρόνια στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει κληρονομικό ιστορικό).
• Για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας: τεστ Παπανικολάου το οποίο ξεκινάμε 3 χρόνια μετά την έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας και επανάληψη μετά από ένα χρόνο. Μετά τα 30 έτη και με τρεις φυσιολογικές δοκιμασίες, επαναλαμβάνουμε ανά 2-3 χρόνια. Σταματάμε σε ηλικία μεγαλύτερη των 70 ετών στην περίπτωση τριών φυσιολογικών δοκιμασιών την τελευταία 10ετία.
• Για την πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου: για άτομα χωρίς κληρονομικό ιστορικό με εξέταση της παρουσίας αίματος στα κόπρανα/FOBT ή FΙΤ, σιγμοειδοσκόπηση ανά πενταετία και κολονοσκόπηση ανά 10ετία.
• Για την πρόληψη του καρκίνου του προστάτη: για άτομα χωρίς υψηλό κίνδυνο μετά τα 50 έτη δακτυλική εξέταση ορθού και εξέταση στο αίμα του ειδικού προστατικού αντιγόνου.

Η αξία του περιοδικού ελέγχου, γνωστού και ως «τσεκ-άπ» είναι συζητήσιμη, αν και η Αμερικανική Εταιρεία για τον Καρκίνο («http://www.cancer.org) προτείνει την περιοδική κλινική εξέταση μετά τα 20 χρόνια και την παροχή συμβουλών.

Συχνά πολλά άτομα ζητούν μια τελική «συνταγή» για την πρόληψη του καρκίνου. Τα 7 βήματα-οδηγίες για τη μείωση της πιθανότητας για καρκίνο της Mayo Clinic, που ακολουθούν, προσφέρονται για το σκοπό αυτό (htpp://www.mayoclinic.com):

1. Μην καπνίζετε.
2. Τρώτε υγιεινά.
3. Ασκείστε και διατηρείτε φυσιολογικό βάρος σώματος.
4. Προστατευτείτε από τον ήλιο.
5. Εμβολιαστείτε (εμβολιασμός για ηπατίτιδα Β και ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων).
6. Προσοχή στη σεξουαλική σας συμπεριφορά (κίνδυνος για ηπατίτιδα Β, ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων και AIDS).
7. Επισκεφθείτε τον οικογενειακό σας ιατρό (προληπτικός έλεγχος στόματος, δέρματος, παχέος εντέρου και ορθού, προστάτη και όρχεων για τους άνδρες και μαστού και τραχήλου μήτρας για τις γυναίκες).

Στα βήματα αυτά θα ήθελα να προσθέσω δυο ακόμα, ως παρακάτω:

8. Συμμετοχή σε προγράμματα διαλογής (ομαδικού προσυμπτωματικού ελέγχου) που προαναφέρθηκαν και στα οποία θα πρέπει να συμπεριληφθεί η εξέταση του στόματος, του δέρματος και των έξω γεννητικών οργάνων από εκπαιδευμένο υγειονομικό και το ίδιο το άτομο σε περιοδική βάση.
9. Εμβολιασμός για την ηπατίτιδα Β σε όλα τα βρέφη, σύμφωνα με το εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών και στους ενήλικες με βάση τις οδηγίες του εθνικού οργανισμού για την πρόληψη των λοιμώξεων (ΚΕΕΛΠΝΟ).
10. Εμβολιασμός για τον ιό HPV για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας [για κορίτσια ηλικίας 11-12 ετών (συστήνεται επίσης σε γυναίκες 13-18 ετών)].

Ποιες είναι οι τάσεις για τον καρκίνο στη χώρα μας; Δύσκολη η εκτίμηση ιδιαίτερα σε μια χώρα όπου οι στατιστικές και οι καταγραφές εξακολουθούν να παρουσιάζουν προβλήματα, αλλά δυστυχώς αναμένουμε αύξηση του καρκίνου του πνεύμονα ιδιαίτερα στις γυναίκες (η συνήθεια του καπνίσματος), αύξηση των καρκίνων που σχετίζονται με τη διατροφή και την παχυσαρκία και ιδιαίτερα του παχέος εντέρου, καθώς και αύξηση του καρκίνου του δέρματος (χωρίς προστασία έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία).

Οι εκτιμήσεις αυτές υπογραμμίζουν και τον ουσιαστικό ρόλο των υπηρεσιών υγείας στην πρόληψη του καρκίνου και συγκεκριμένα των προγραμμάτων αγωγής υγείας και μαζικού προσυμπτωματικού ελέγχου. Δυστυχώς, στη χώρα μας μέχρι σήμερα δεν έχουν αναπτυχθεί προγράμματα διαλογής στον πληθυσμό και ιδιαίτερα αυτά που αφορούν στην πρόληψη του καρκίνου του μαστού και του τραχήλου της μήτρας για τις γυναίκες, του παχέος εντέρου (και στα δυο φύλα) και του προστάτη για τους άνδρες, που έχουν αναπτυχθεί στην Ευρώπη.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ- ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΠΡΟΛΑΒΕΤΕ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ

1. Μην καπνίζετε.
2. Τρώτε υγιεινά.
3. Ασκείστε και διατηρείτε φυσιολογικό βάρος σώματος.
4. Προστατευτείτε από τον ήλιο.
5. Εμβολιαστείτε (εμβολιασμός για ηπατίτιδα Β και ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων).
6. Προσοχή στη σεξουαλική σας συμπεριφορά (κίνδυνος για ηπατίτιδα Β, ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων και AIDS).
7. Επισκεφθείτε τον οικογενειακό σας ιατρό (προληπτικός έλεγχος στόματος, δέρματος, παχέος εντέρου και ορθού, προστάτη και όρχεων για τους άνδρες και μαστού και τραχήλου μήτρας για τις γυναίκες).
8. Συμμετοχή σε προγράμματα διαλογής (ομαδικού προσυμπτωματικού ελέγχου) που προαναφέρθηκαν και στα οποία θα πρέπει να συμπεριληφθεί η εξέταση του στόματος, του δέρματος και των έξω γεννητικών οργάνων από εκπαιδευμένο υγειονομικό και το ίδιο το άτομο σε περιοδική βάση.
9. Εμβολιασμός για την ηπατίτιδα Β σε όλα τα βρέφη, σύμφωνα με το εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών και στους ενήλικες με βάση τις οδηγίες του εθνικού οργανισμού για την πρόληψη των λοιμώξεων (ΚΕΕΛΠΝΟ).
10. Εμβολιασμός για τον ιό HPV για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας [για κορίτσια ηλικίας 11-12 ετών (συστήνεται επίσης σε γυναίκες 13-18 ετών)].

Αναζωογονητικό

ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΣΩΣΟΥΝ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

• Για την πρόληψη του καρκίνου του μαστού: αυτοέλεγχος (μετά τα 20 χρόνια και μετά από εκπαίδευση, κλινική εξέταση και μαστογραφία που αρχίζει μεταξύ των 35-39 ετών και σε ετήσια βάση μετά τα 50 χρόνια στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει κληρονομικό ιστορικό).
• Για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας: τεστ Παπανικολάου το οποίο ξεκινάμε 3 χρόνια μετά την έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας και επανάληψη μετά από ένα χρόνο. Μετά τα 30 έτη και με τρεις φυσιολογικές δοκιμασίες, επαναλαμβάνουμε ανά 2-3 χρόνια. Σταματάμε σε ηλικία μεγαλύτερη των 70 ετών στην περίπτωση τριών φυσιολογικών δοκιμασιών την τελευταία 10ετία.
• Για την πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου: για άτομα χωρίς κληρονομικό ιστορικό με εξέταση της παρουσίας αίματος στα κόπρανα/FOBT ή FΙΤ, σιγμοειδοσκόπηση ανά πενταετία και κολονοσκόπηση ανά 10ετία.

Για την πρόληψη του καρκίνου του προστάτη: για άτομα χωρίς υψηλό κίνδυνο μετά τα 50 έτη δακτυλική εξέταση ορθού και εξέταση στο αίμα του ειδικού προστατικού αντιγόνου